Hoe de kaartmannetjes zichzelf bijeen hebben geraapt

Direct nadat ik in 2007 als directeur van het Nationaal Archief werd benoemd, kreeg ik met Paul Brood te maken. Paul had er al een indrukwekkende carrière in de archiefsector (o.a. rijksarchivaris in Drenthe en Groningen) op zitten. Hij moest me de kneepjes van het vak bijbrengen, zodat ik me een jaar later ook 'algemeen rijksarchivaris' mocht noemen. 

We bespraken het heden van de archiefvorming en het verleden van Nederland. Blik vooruit en blik achterom, zoals dat hoort in de archieven. Zo kwamen we ook op de vraag waarom we eigenlijk bij het Nationaal Archief op dat moment de ratificatie (ondertekening) van de Vrede van Munster (1648) als de 'geboorteakte' van Nederland tentoonstelden. In 1648 was Nederland immers al lang geboren. Maar wat was dan wel de geboorteakte ? De Unie van Utrecht (1579) dan? Goede kandidaat, want ruim 200 jaar beschouwd als de 'grondwet' van de Nederlandse republiek. Twaalfjarig Bestand (1609)? Ook interessant, want in de praktijk de internationale erkenning van het onafhankelijke Nederland. De Vrede van Munster viel af, want die kwam als mosterd na de maaltijd....

Uiteindelijk leek ons het Plakkaat van Verlatinge (1581) de beste kandidaat omdat dat de formele 'verlating' van de Spaanse koning inhield. Een mooi symbolisch besluit dat door de Staten-Generaal was genomen. Bijkomend voordeel was dat in de 19e eeuw bij het Nationaal Archief de originele minuut (concepttekst) van dit Plakkaat was gevonden. Sindsdien werkten we aan een permanente tentoonstelling van het Plakkaat van Verlatinge, die in 2013 door Koning Willem-Alexander in het Nationaal Archief in gebruik is genomen. 

Toen het Plakkaat van Verlatinge in 2018 in een TV-uitzending werd verkozen tot 'pronkstuk van Nederland' (het is trouwens ook een pronkstuk van België) besloten Paul en ik er een mooi boek over te maken. Daarin zou de wonderbaarlijke totstandkoming van Nederland moeten worden verteld aan de hand van de oude archiefstukken. Al werkend bleek dat er niet alleen archiefstukken, maar ook een heleboel oude kaarten in terecht kwamen en zo ontstond het idee om er een atlas van te maken. We hebben er met heel veel plezier aan gewerkt en ontdekten bij presentatie van de atlas in het land dat er nog heel veel meer verhalen zijn te vertellen over het 'samengeraapte' Nederland. Samen met WBooks en de archiefcollega's van de Regionale Historische Centra werken we aan een vervolg: de Historische Streekatlas NL. Als alles goed gaat verschijnt de atlas in september 2020.